Ngã Ba Đồng Lộc có vị trí rất quan trọng trong mạng lưới giao thông chiến lược Bắc – Nam qua địa bàn Hà Tĩnh, là giao điểm của đường 15 và các đường liên tỉnh.

Nguyên Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Xuân Linh thăm CBCS chiến đấu ở Đồng Lộc

  Từ đây có thể mở rộng ra các hướng, phục vụ tốt cho nhu cầu giao thông vận tải khi các tuyến giao thông ở đông bằng đã bị cắt đứt. Đây cũng là nơi có địa hình phức tạp và hiểm yếu. Toàn bộ khu vực Ngã ba Đồng Lộc  nằm trên một khu đồi hẹp, thuộc phạm vi 4 xã: Đồng Lộc, Trung Lộc, Mỹ  Lộc và Thượng Lộc của huyện Can Lộc. Địa hình trống trải, một bên là đồi trọc, một bên là ruộng nước sình lầy, mùa khô đường bụi đỏ, mùa mưa nước đọng. Nếu bị địch đánh phá thì khắc phục rất khó khăn.

  Đầu tháng 4-1968, địch tập trung đánh phá tuyến đường số I từ cầu Thượng Gia đến Cổ Ngựa thuộc xã Tiến Lộc ( Can Lộc ). Ngày 20-4-1968, đường số I bị cắt  đứt tại đây ta chuyển hướng vận tải sang tuyến đường 15 trên vùng  rừng núi phía tây của tỉnh . Lúc đó, Ngã ba Đồng Lộc là nơi duy nhất cho con đường vận tải chiến lược đi qua. Nhận rõ vị trí quan trọng của Đồng Lộc, địch tập trung đánh phá ác liệt khu vực này ngay từ đầu. Trong tháng 7 ném bom hạn chế ( từ tháng 4 đến tháng 10-1968), chúng  đã đánh vào Ngã ba 1863 lần, ném gần 50.000 quả bom các loại, chưa kể đạn Rốc Két và đạn 20 mm.

                                                          Ngã ba Đồng Lộc năm 1968

   Bình quân mỗi tháng chúng  đánh 28 ngày, ngày nhiều nhất là 103 lần bay với trên 800 quả bom các loại. Suốt ngày đêm không lúc nào Đồng Lộc ngớt tiếng bom đạn. Đất đá bị đào đi xới lại nhiều lần, hố bom chồng chất hố bom. Cùng một lúc chúng ném các loại bom đào, bom phá, bom bi, bom nổ chậm, bom từ trường...Ban ngày, chúng tập trung chặn các lối ra vào Ngã ba. Ban đêm, chúng thả pháo sáng, ném bom bi, bắn đạn Rốc Két, đạn 20mm nhằm tiêu diệt các  lực lượng  cứu đường của ta. Bằng mọi giá chúng biến Ngã Bã này thành điểm chết, “trở về thời kỳ đồ đá”, thành một bãi hoang không bóng người, không một chuyến xe qua. Nhưng chúng đã nhầm.

   Nhận thức rõ âm mưu, thủ đoạn của kẻ thù và vị trí chiến lược của Ngã ba Đồng Lộc trên tuyến giao thông vận tải ở địa phương, Tỉnh uỷ, Uỷ ban hành chính tập trung lãnh đạo, chỉ đạo các ngành, các địa phương huy động lực lượng dồn sức cho Đồng Lộc để giải toả điểm chốt, giữ vững mạch máu giao thông. Lực lượng chiến đấu gồm: Trung đoàn pháo cao xạ 210, Tiểu đoàn 8 pháo cao xạ của tỉnh, một bộ phận của tiểu đoàn 30 công binh quân khu.

Địch phá một thì ta làm mười

   Tháng 5-1965, Ban đảm bảo giao thông tỉnh được thành lập do đồng chí Trần Quang Đạt, nguyên Uỷ viên Thường vụ Tỉnh uỷ, Phó Chủ tịch UBHC tỉnh làm trưởng ban. Khi địch tập trung đánh Đồng Lộc, Ban đảm bảo giao thông tỉnh trực tiếp chỉ đạo giải toả điểm chốt Đồng Lộc. Các tổ quan sát, đếm bom, cắm tiêu, tổ rà phá bom, bộ phận ứng cứu đường cùng với mạng lưới thông tin liên lạc, lực lượng điều hành phương tiện giao thông, giữ gìn trật tự an ninh khu vực Ngã ba Đồng Lộc được hình thành. 7/8 đại đội thuộc Tổng đội TNXP P18 do tỉnh đoàn điều động và ngành GTVT phụ trách gồm các đại đội từ C552   ® C557 được điều về  với hơn 1000 người rải rác trên tuyến từ cầu Cơn Bạng đến Khe Giao. Về lực lượng ngành GTVT gồm có: Tổ cơ giới giao thông do Uông Xuân Lý làm tổ trưởng, ½ đại đội chủ lực cầu, ½ đại đội chủ lực giao thông ( trong đó có anh hùng La Thị Tám ), 3 đội công trình II, II và IV, tổ máy gạt I Cục công trình I.
   Quá trình chiến đấu , đảm bảo giao thông vận tải ở Ngã ba Đồng Lộc còn có sự đóng góp rất to lớn của nhân dân và lực lượng dân quân du kích của Đồng Lộc và các xã Quang Lộc, Mỹ Lộc, Thượng Lộc, Xuân Lộc, Trung Lộc, Phú Lộc, Sơn Lộc v.v...Hàng vạn người được huy động ra mặt đường làm nhiệm vụ giải toả giao thông, tiếp tế lương thực, thực phẩm, đạn dược, chăm sóc thương binh. Nhiều gia đình đã nhường nhà, nhường vườn để làm kho, mở đường tránh, đường xế, làm nơi cứu thương. Nhiều gia đình đã sẵn sàng dỡ nhà, đưa ván ra lát đường, chống lầy cho xe qua.

Những đoàn xe ra trận

  Chỉ trong 5 tháng, chúng ta đã bắn rơi 14 máy bay Mỹ. Trong tháng 7 năm 1968 ta đã phá 1780 quả bom, góp 974.240 ngày công để thông tuyến, làm đường mới từ Khiêm Ích, Truông Kén, Bãi Dịa 6 km. Quân và dân các xã đã góp 185.400 ngày công với 42.620 người phục chiến đấu, đào đắp 95.209 m3 đất đá, vận chuyển 45 m3 gỗ, cung cấp 22.448 cọc tre, 24.000 gánh bổi chống lầy. Tổng quân số toàn bộ mặt trận lúc cao điểm nhất là 16.000 người.
  Giờ đây chiến tranh đã lùi xa, cuộc sống đã hồi sinh ngay trên “ toạ độ chết” năm xưa. Tuy vậy, chiến thắng Đồng Lộc vẫn còn vang vọng mãi đến mai sau. Hình ảnh Đồng Lộc quật khởi vươn lên vẫn còn ghi đậm trong tâm khảm của người dân Hà Tĩnh và là niềm tự hào của nhân dân cả nước, nhân dân yêu chuộng hoà bình trên thế giới.
   Di tích lịch sử Ngã ba Đồng Lộc mãi mãi là nơi giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ.